Yer Fıstığının Dikiminden Hasadına Yolculuğu
1. Yer Fıstığının Ekim Hazırlıkları
Yer fıstığı ekimi için en uygun dönem genellikle ilkbahar aylarıdır. Türkiye’de Mart sonu ile Mayıs başı arasında dikim yapılır. Bitki sıcak iklimleri sever; toprak sıcaklığının 20-30°C’ye ulaşması gerekir.
Yer fıstığı için en elverişli toprak türü kumlu-tınlı yapılardır. Bu tür topraklar hem köklerin rahatça gelişmesini hem de yer fıstığının meyvesi olan kapsüllerin kolayca büyümesini sağlar. Ekimden önce toprak derin sürülür, yabancı otlardan arındırılır ve tohumun tutunabilmesi için iyi bir tohum yatağı hazırlanır.
İlginç bir bilgi: Yer fıstığının köklerinde azot bağlayıcı bakteriler yaşar. Bu bakteriler toprağı doğal yolla zenginleştirir, yani yer fıstığı hem kendine hem de ekildiği tarlaya bereket katar.
2. Tohum Seçimi ve Ekim
Başarılı bir hasat için doğru tohum seçimi hayati önem taşır. Sağlıklı, yüksek çimlenme oranına sahip ve hastalıklardan arındırılmış tohumlar tercih edilir. Genellikle kabuğundan ayrılmış, içi dolgun yer fıstıkları ekim için kullanılır.
Ekim sırasında tohumlar yaklaşık 4–6 cm derinliğe, sıra arası 60–70 cm, sıra üzeri ise 10-15 cm mesafe bırakılarak dikilir. Bu düzen, bitkilerin rahatça büyümesine ve daha verimli ürün vermesine yardımcı olur.
Ekimden sonra toprağın nemli olması çok önemlidir. Ürün ya nemli bir toğrağa ekilir ya da ilk sulama ekimden hemen sonra yapılır.
3. Çimlenme ve İlk Filizler
Yer fıstığı tohumu uygun koşullarda ekildikten sonra 5–10 gün içinde filizlenmeye başlar. Toprağın yüzeyini kırarak çıkan küçük yeşil filizler, çiftçiler için umut dolu bir manzaradır.
İlk yapraklar görüldükten sonra yabancı otlarla mücadele başlar. Çünkü genç fıstık bitkileri narindir ve kolayca gölgede kalabilir. Bu nedenle tarlanın düzenli olarak çapalanması gerekir.
4. Çiçeklenme Dönemi – Toprak Altındaki Gizli Hikâye
Yer fıstığının en ilginç özelliklerinden biri çiçeklenme sürecidir. Bitki, ekimden yaklaşık 30-40 gün sonra sarı renkli, küçük ve narin çiçekler açar. Ancak bu çiçeklerin ömrü çok kısadır: sadece bir gün!
Çiçeklenmeden sonra yer fıstığının “gynophore” adı verilen ince sapları toprağa doğru büyür ve toprağın içine girer. İşte asıl mucize burada gerçekleşir: Meyve, yani yer fıstığı toprak altında gelişmeye başlar.
Bu özelliğiyle yer fıstığı, tarım bitkileri arasında benzersizdir. Çiçeği toprak üstünde açar, fakat meyvesi yerin altında olgunlaşır.
5. Gelişim ve Bakım Süreci
Yer fıstığı bitkisi büyürken düzenli sulama ister. Özellikle çiçeklenme ve kapsül oluşumu döneminde su ihtiyacı artar. Ancak aşırı sulama köklerin çürümesine neden olabileceği için dikkatli davranılır.
Bitkinin en verimli şekilde gelişebilmesi için tarlada yabancı ot kontrolü, zararlı mücadelesi ve gerektiğinde yaprak gübrelemesi yapılır. Ayrıca “çapalama” işlemi, hem toprağın havalanmasını sağlar hem de toprağa doğru yönelen gynophore’ların kolayca yerleşmesine yardımcı olur.
6. Olgunlaşma ve Hasat Öncesi İşaretler
Ekimden hasada kadar geçen süre genellikle 120–150 gün sürer. Yani yer fıstığı, dört ila beş ay arasında toprakta kalır. Hasada yaklaşıldığında bitkilerin yaprakları sararmaya ve kuruyup dökülmeye başlar.
Bir diğer olgunluk göstergesi ise kapsüllerin içindeki fıstıkların kabuğunun sertleşmesi ve içinin dolgunlaşmasıdır. Çiftçiler genellikle birkaç kapsül çıkararak içini kontrol eder ve doğru zamanı bu şekilde belirler.
7. Hasat – Emeklerin Karşılığı
Yer fıstığı hasadı sabırla beklenen en heyecanlı dönemdir. Hasat zamanı geldiğinde bitkiler köklerinden sökülür ve ters çevrilerek tarlada birkaç gün kurumaya bırakılır. Böylece kapsüller toprağın neminden arınır.
Kuruma sürecinden sonra kapsüller bitkiden ayrılır ve çuvallanır. Bu aşamada yer fıstıkları hâlâ kabuklu haldedir. Daha sonraki işlemler – kurutma, ayıklama, kavurma veya işleme – ürünün kullanılacağı alana göre şekillenir.
8. Hasattan Sofraya
Hasat edilen yer fıstıkları, kurutma ve ayıklama aşamalarından sonra çeşitli şekillerde tüketiciye ulaşır. Çiğ, kavrulmuş, tuzlu, ezme ya da un formuna dönüştürülerek sofralarımıza gelir.
Bugün market raflarında gördüğümüz bir paket yer fıstığının arkasında aslında aylar süren bir emek, doğanın döngüsü ve çiftçilerin alın teri vardır.